(SGTT) - Trong văn hóa truyền thống người Á Đông nói chung và Việt Nam nói riêng, vào đầu năm mới, ăn cá và các món ăn truyền thống như nem, mâm ngũ quả, bánh trôi hay mì trường thọ được cho là mang lại sức khỏe, may mắn và thịnh vượng.
- Điểm qua 8 sự kiện ẩm thực nổi bật năm 2022
- Thiên đường ẩm thực châu Á "gọi tên" Việt Nam
- Những tựa sách hữu ích cho người yêu ẩm thực Việt
Các bậc cao niên am hiểu thuật phong thủy, cho hay trong tiếng Trung, từ "ngư" được phát âm là "yu", đồng âm với từ "dư", vì vậy, ăn cá tượng trưng cho sự giàu có và thịnh vượng, may mắn trong năm mới. Ở quê tôi (Quảng Nam), vào những ngày tết đầu năm, người ta thường tìm mua các loại cá sau đây về chế biến để vừa đổi món vừa cầu may mắn, hanh thông. Đó là các loại cá như cá niên, cá dềnh, cá mương, cá tràu.
Cá niên: Cá niên còn gọi là cá liêng, một loại cá có thân dẹp, vảy màu trắng bạc. Cá niên sống ở khu vực sông, suối, khe có thác nước chảy xiết nên thịt cá rất tinh khiết. Cá niên là loại cá ngon mà cư dân miền núi ban tặng “Nhất niên, nhì chiên, tam chình, tứ lấu” (nghĩa là ngon nhất cá niên, ngon nhì cá chiên, ngon ba là cá chình, ngon bốn là cá chạch lấu).
Theo đó, cá niên có thể chế biến các món ngon như nướng mộc, chiên giòn, kho nghệ, nấu canh chua… Cư dân miền núi quê tôi cho rằng, không có gì ý nghĩa hơn khi trên bàn thờ tổ tiên, ông bà vào dịp cúng tất niên hay cúng đầu năm mới mà có món cá niên nướng mộc được xiên vào những cây que tre cắm trên nồi hương. Họ quan niệm, cúng cá niên sẽ được hên, may mắn cả năm.
Cá dềnh: Tết Nguyên đán Quý Mão năm nay, thời tiết nắng ấm sau thời gian dài âm u nên cá dềnh ngược dòng Thu Bồn lên khu vực Hòn Kẽm Đá Dừng, nơi có vách đá dựng đứng, nước sâu và tĩnh lặng để đẻ trứng, bắt đầu mùa sinh sản. Nhờ vậy, người làm nghề chài vùng thượng nguồn sông Thu Bồn thả lưới trúng cá dềnh hơn so với mọi năm.
Theo các lão ngư nơi đây, cá dềnh được dân vạn chài khai thác ở khu vực đầu nguồn sông Thu Bồn từ đầu tháng Chạp đến hết tháng Giêng. Có những năm, cá mòi ức nước, lên đây đẻ trứng, có lúc “cao hứng”, từng đàn cá chao lượn và phóng mình lên mặt nước trắng lấp lánh, tung bọt nước trắng xóa bên ghềnh. Giá mỗi ký cá dềnh bán tại chợ Trung Phước (huyện Nông Sơn) là khoảng 100.000 đồng. Từ cá dềnh có thể chế biến nhiều món như nấu cháo, kho ngọt, kho dưa cải, chiên, nướng chấm mắm... nhưng món cháo cá dềnh ăn nóng lại là hoàn hảo.
Cá mương: Cá mương màu trắng bạc, thoạt nhìn giống cá trích biển nhưng hơi nhỏ và lép con hơn (to hơn ngón tay người lớn), chúng thường sống thành từng đàn trong các con suối, con mương. Theo người dân quê tôi thì chỉ có cá mương được đánh bắt ở suối Khe Giành hay suối Sông Hương mới cho thịt ngọt, thơm và dai.
Cá mương đánh bắt hay mua về có thể bỏ đầu, mang, ruột, đánh vảy, rửa sạch, để ráo. Cũng giống như nhiều loại cá suối khác, cá mương có vị ngọt, thịt dai nên dễ chế biến các món ngon như cá mương kho lá nghệ, cá mương chiên, cá mương nấu canh chua, cá mương nướng mộc, cá mương kho dưa cải, dưa môn hay chả cá, mì Quảng cá mương. Đầu xuân ngày tết, cư dân vùng Nông Sơn (Quảng Nam) chế biến các món từ cá mương để đổi món và ăn để cầu may mắn, hanh thông vào năm mới.
Cá tràu: Cá tràu (cách gọi của người miền Trung), người Bắc gọi là cá quả, người Nam gọi là cá lóc. Cá tràu khá ngon, được chế biến thành nhiều món ăn nhưng độc đáo nhất là nấu “óm”. Tuy nhiên, cá tràu sống ở tự nhiên thì mới ngon vì thịt săn và có vị ngọt. Món này được các bà mẹ quê chế biến các món như nấu cháo, nấu lẩu, hấp, nướng, kho, làm nhưn mì Quảng, làm bún cá tràu… rất ngon và đầy hương vị.
Cá tràu ngọt thịt, ai ăn cũng được, kể cả người già, người ốm hoặc thai phụ mới sinh vì thịt cá rất “hiền”. Đặc biệt cá tràu có thể chế biến đa dạng, từ món bình dân cho đến thượng hạng, món nào cũng thơm ngon, bổ dưỡng. Do cá tràu vốn khỏe mạnh, có đặc tính lanh lợi hay luồn lách giỏi, đầu năm ăn cá tràu là mong được mạnh khỏe cả năm.
Tiên Sa
