(SGTT) – Đầm Ô Loan (huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên) là di tích danh thắng cấp quốc gia, có diện tích mặt nước gần 1.570ha, ngư dân 4 xã An Ninh Đông, An Hòa Hải, An Hiệp, An Cư (huyện Tuy An) sống ven đầm.
- Bản đồ ẩm thực: Sò huyết đầm Ô Loan, hải sản trứ danh xứ Nẫu
- Bắt con cháy dưới đầm Ô Loan
- Khám phá cây cầu gỗ dài nhất Việt Nam ở “xứ Nẫu”
Ô Loan là đầm nước lợ, giữa đầm có những ngọn núi nhỏ gọi là hòn Khô, hòn Chùa, hòn Lao. Cạnh đó là vũng Lắm, vũng Diều…Trên bờ có Gành Hàu, Gành Mũi, xóm Đá, xóm Lưới Gõ. Người còn lưu giữ “dấu xưa”, bơi sõng câu (một loại ghe xuồng nhỏ) ra đầm thắp đèn dầu đóng chấn, thả lưới bắt lịch huyết, tôm đất, cua gạch.
Đặc sản thượng hạng
Đặc sản trong đầm là tôm đất, cua gạch, hàu. Tôm đất sống trong môi trường tự nhiên đầm Ô Loan xếp vào loại thượng hạng. Không cầu kỳ chế biến mà chỉ cần hấp, nướng, tôm đất có vị ngọt thanh tao, ăn một lần thèm dài dài. Cua gạch ở đầm Ô Loan ngon, béo. Khi hấp hoặc luộc, nướng, gạch của cua có vị béo thanh tao, chấm muối giã ớt xiêm (ớt hiểm) với lá é trắng, ăn một lần thèm dài dài.
Bà Nguyễn Thị Hiền ở xóm Lưới Gõ cho hay loại cua này có con to bằng cái tô, chén, càng to bằng ngón chân cái. Ban đêm đánh lưới về, sáng người trong xóm ngồi trói cua (dùng dây chuối quấn chặt không cho cua bò, dùng càng kẹp) bán cho thương lái… Còn tôm đất ở đầm Ô Loan có 2 loại: tôm bạc và tôm rằn còn gọi là tôm he; trong đó, tôm bạc thịt ngon.
Ngoài cua, tôm đất, đầm Ô Loan có một đặc sản nữa là sứa. Sứa đầm Ô Loan rất ngon, thịt dai, chân sứa giòn. Ven đầm Ô Loan có một vùng trước đây sứa xuất hiện dày, người dân chuyên đi bắt sứa gọi là xóm Sứa (xã An Cư). Theo nhiều người dân ở đây, sứa vùng này ăn vào có mùi… đầm rất ngon, mình sứa dai, chân giòn, còn sứa nơi khác ăn bở rệt.
Theo nhiều người dân sống ven đầm Ô Loan, do mùa mưa năm nay kéo dài rồi lũ lớn nên cửa biển An Hải, nơi đầm thông với biển đã mở rộng nên nước biển tràn vào làm cho tôm đất, cua gạch xuất hiện trở lại.
Trước đây do cửa biển An Hải bị bồi lấp nên nước trong đầm ô nhiễm nặng, cộng với đánh bắt hủy diệt nên gần 5 năm qua tôm đất trong đầm “vắng bóng”. Năm nay, tôm đất ở đầm Ô Loan xuất hiện khá dày. Nhiều người dân sống bên đầm, mỗi đêm đi đóng chấn bắt được 4-5kg, bán với giá 200.000 đồng/kg.
Bà Phan Thị Nhung nhà ở cạnh mé đầm thuộc xã An Hòa Hải, cho hay trước đây, nhiều năm liền đầm Ô Loan “đói” nên ban đêm buồn thiu. Nay đầm hồi sinh với nhiều loại tôm cá, cua; ban đêm người đi đánh bắt chong đèn sáng rực như “phố trên đầm”. Nhiều nhất là đèn đóng chấn bắt tôm đất. Nhờ vậy, tết năm nay, người dân sống quanh đầm được hưởng lộc từ đầm.
Làm đẹp đầm Ô Loan
Ngồi uống nước trà trước hàng ba, ông Bùi Văn Tám ở xã An Cư cho rằng trước đây đầm Ô Loan “chết” vì lờ 12 cửa ngục (lờ bóng Thái Lan ngư dân còn gọi là lờ 12 cửa ngục vì loại này đánh bắt hủy diệt, dây lờ thường có 12 miệng). Nghề thả lưới quăng chài bắt con cá con tôm còn giữ lại “tài sản” dưới đầm (bắt con lớn chừa lại con nhỏ), còn lờ 12 cửa ngục bắt từ con lớn đến con nhỏ không sót thứ gì.
Ông Bùi Long (76 tuổi), người chuyên làm nghề đóng chấn ở xóm Đá, cho hay thả lờ 12 cửa ngục, châm xung điện thì hủy diệt từ hải sản lớn đến hải sản mới mở mắt. Có những năm hải sản trong đầm cạn kiệt. Đầm mang trong mình bụng nước, trở thành đầm… than thở. Có lúc rong giẻ, rong nhớt nổi lên từng đám dày phủ kín mặt đầm.
Ngư dân Trần Văn Hưng ở xã An Cư cho rằng trước đây, cọc tre cắm giăng mùng để bắt vẹm như bãi chông dưới đầm nhìn đau mắt, còn lưới mùng giăng “bó” kín đầm. Cồn Phú Sơn (xã An Ninh Đông) nằm gần bờ, đến mùa sinh sản, tôm đất rạy (mới nở), nhưng do lưới mùng bắt vẹm giăng kín, tôm mẹ không vào được nên đẻ ngoài xa bị cá rô phi ăn hết, cộng với đánh bắt hủy diệt nên tôm đất gần như mất dạng.
Hai năm qua, UBND huyện Tuy An ra quân “giải cứu” đầm Ô Loan, thu hồi lờ bóng Thái Lan, lưới mùng, cọc tre cắm thành que đăng dưới đầm, với quyết tâm làm đẹp thắng cảnh quốc gia Đầm Ô Loan.
Huyện Tuy An thành lập đoàn kiểm tra sử dụng ca nô tiến hành kiểm tra quanh đầm về công tác giải tỏa hồ nuôi tôm xây dựng trái phép trên đầm Ô Loan. Thống kê của UBND huyện Tuy An, đoàn kiểm tra đã tháo dỡ 3.082 hàng cọc tre (người dân tự tháo dỡ 60 hàng cọc). Cùng với đó, đoàn thu 4.173 lờ bóng Thái Lan, giải tỏa trả lại hiện trạng ban đầu 119 hồ, với diện tích 58,44ha.
Ông Nguyễn Trọng Hùng, Trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Tuy An cho biết sau khi xử lý lấn chiếm, giải tỏa các hộ dân dùng cọc tre cắm dưới đầm, địa phương phân định vùng nuôi, chia bốc thăm lại trong diện tích quy hoạch hơn 200ha các khu nuôi tôm. Ngành nông nghiệp đã có dự án quy hoạch thả nuôi 102ha sò huyết.
Bây giờ đầm Ô Loan rộng rãi, nước trong xanh trở lại, cá tôm sinh sôi trở lại, tạo kế sinh nhai cho người dân ven đầm.
Mạnh Hoài Nam
