(SGTT) – Đến làng Hoán Mỹ (khu Song Mỹ, thị trấn Ái Nghĩa, huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam) vào một ngày cận Tết Đoan Ngọ (mùng 5 tháng 5 Âm lịch) sẽ nghe thoang thoảng mùi bánh thơm tỏa khắp làng. Vào hè, nắng vàng hoe trải dài trên cánh đồng lúa, sau cổng chào bề thế vào làng Hoán Mỹ xưa với nghề làm bánh ú tro truyền thống, hàng trăm người đang rộn ràng gói bánh, nấu bánh, chở bánh…
- Khánh Hòa: nhiều sản phẩm du lịch mới hút khách tại làng nghề Trường Sơn
- Nghề tráng bánh tráng ấp Cây Trắc trở thành nghề truyền thống của Tây Ninh
- Làng nghề gỗ “khát” nguyên liệu
Bà Nguyễn Thị Vân (65 tuổi, trú khu Song Mỹ) cho hay, hằng năm, cứ trước Tết Đoan Ngọ khoảng một tháng, dân làng đã rộn ràng bởi nhiều người đến nhà đặt cọc tiền mua bánh, người thì lên núi hái hay mua lá đót gói bánh, người chuẩn bị đắp lò, củi lửa, nồi nấu, dây gói… Ai có việc gì cũng tạm gác lại, tập trung cho gói bánh mùng 5. Nhà nào gói nhiều thì kêu hơn 10-15 thợ gói, nhà gói ít thì kêu thêm vài thợ gói. Mọi người quây quần giữa nhà, vừa gói bánh, vừa trò chuyện rôm rả.
Vừa gói bánh tro, ông Lê Phước Thiện (68 tuổi, trú khu Song Mỹ) cho hay, trước khi nấu bánh tro, người làng Hoán Mỹ đi xin hoặc đốt thân cây mè để lấy tro, sau đó lọc lắng lấy nước màu vàng, rồi hòa nước tro với vôi ăn trầu, tiếp đến là chọn nếp (nếp đặc biệt), ngâm nước tro mè để bánh nấu lên sẽ có màu vàng, nên gọi dân dã là bánh ú tro.
Có 2 loại bánh: bánh có nhân đậu đen xanh lòng và không nhân. Đậu đen đem luộc, bóc vỏ, xay nhuyễn, vo tròn rồi đem thắng đường tán… sau đó mang phơi khô. Để chín bánh, phải nấu khoảng 4 – 5 giờ. Từ mùng 1 – mùng 3, cả làng đều gói bánh, nấu bánh ú tro để có sản phẩm đem giao cho khách hàng vào mùng 3, mùng 4 và sáng mùng 5.
Cũng theo ông Trần Phước Dũng, người nấu bánh tro nhiều nhất làng cho hay, bánh tro làng Hoán Mỹ gói từ gạo nếp, nước tro (được lắng từ tro mè) hoặc đậu đen xanh lòng, đậu đen (nếu làm bánh tro có nhân). Lá đót cột bằng sợi dây cói được đi hái hay mua từ các vùng núi như Nam Giang, Đông Giang, Phú Túc… về được rửa hoặc lau chùi sạch sẽ, phơi héo để gói bánh.
Công đoạn chuẩn bị lá gói, chuẩn bị nguyên liệu tới gói bánh, nấu bánh đòi hỏi sự công phu, tỉ mỉ, khéo léo. Tết Đoan Ngọ năm nay, gia đình ông sản xuất 100.000 bánh ú tro, với giá bỏ sỉ khoảng 14.000 đồng/10 cái, sau khi trừ chi phí ông lãi khoảng 40 triệu đồng.
Ông Trần Phước Dũng có 30 năm thâm niên trong nghề làm bánh cho hay, bánh ú tro có hương vị thơm ngon, tác dụng thanh nhiệt, rất hợp để thưởng thức trong thời tiết oi bức đầu hè. Miếng bánh ú tro thơm mát được ăn kèm với đường cát vàng hoặc cát trắng. Từ xưa đến nay, người dân làng Hoán Mỹ có truyền thống gói bánh ú tro phục vụ cho Tết Đoan Ngọ. Song, đến nay, vẫn không ai lý giải được bánh tro có từ khi nào, không ai biết ông tổ nghề là ai mà cũng chẳng ai hay gốc tích nó từ đâu, chỉ biết rằng, nó đã trở thành nghề truyền thống của làng.
Qua tìm hiểu, hiện nay, làng nghề Hoán Mỹ có hơn 70 hộ làm nghề gói bánh ú tro với khoảng 500 “thợ gói” vào dịp Tết Đoan Ngọ và các dịp ngày Rằm, mùng hằng tháng. Song, dịp Tết Đoan Ngọ và Tết cổ truyền, lượng bánh tiêu thụ gấp 100 lần so với ngày thường. Đa phần số lượng bánh ú tro cả làng sản xuất đều có bạn hàng đặt trước để bỏ mối cho các người bán ở các chợ khu vực Quảng Nam, Đà Nẵng… Nếu du khách đến làng vào ban đêm sẽ thấy cả làng sáng lên bập bùng bởi cả trăm lò bánh đang đỏ lửa, cảnh tượng trông rất ấn tượng.
Ông Lê Phước Thiện cũng cho hay, cứ mấy ngày gần Tết Đoan Ngọ, ông phải thuê người gói bánh mới kịp giao cho khách. Mặc dù bận rộn nhưng ai nấy đều hào hứng vì bánh “hút hàng”. Từ người già đến trẻ nhỏ, ai cũng có thể gói bánh. Do lượng đặt hàng lớn nên ông chỉ làm trong khả năng của mình, nhiều người đặt thêm, ông không dám nhận. Và từ mùng 3 cho tới sáng mùng 5, làng Hoán Mỹ rộn ràng “ngựa xe như nước”. Từ Đà Nẵng, Điện Bàn, Hội An và các huyện vùng cao đến để mua sỉ, lẻ bánh ú tro cung ứng cho nhu cầu tiêu thụ cả vùng Quảng Nam – Đà Nẵng trong dịp Tết Đoan Ngọ.
Cận Tết Đoan Ngọ người dân làng Hoán Mỹ tất bật với việc gói bánh ú tro truyền thống. Năm nay, cả làng ai nấy đều phấn khởi vì lượng bánh được khách đặt mua khá nhiều. Có thể nói rằng có bao nhiêu bánh bán hết bấy nhiêu, không có bánh để bán.
Nhìn những chiếc bánh ú tro nóng hổi, thơm phức vừa vớt ra khỏi nồi bốc khói là món ăn đặc sắc dịp Tết Đoan Ngọ ở vùng Ái Nghĩa (huyện Đại Lộc) nói riêng, xứ Quảng nói chung. Nghề nấu bánh ú tro được lưu giữ, tiếp nối qua bao thế hệ cư dân làng Hoán Mỹ như nét văn hóa độc đáo của đất và người xứ Quảng.
Hòa Vang
