PGS. TS. Trần Hải Yến (*) –
Theo báo cáo của Viện Thị giác Brien Holden của Úc, ước tính số người bị cận thị chiếm 22,9% dân số thế giới vào năm 2000 nhưng dự báo đến năm 2050, tỷ lệ này sẽ lên tới 49,8% dân số thế giới. Các phương pháp điều trị không can thiệp phổ biến là kính gọng rồi đến kính tiếp xúc, tiếp theo là chỉnh hình giác mạc bằng Ortho-K. Đối với những người muốn dứt bỏ sự lệ thuộc của các loại quang cụ trên thì chọn giải pháp là phẫu thuật.
Phẫu thuật laser bề mặt
Nguyên tắc cơ bản là bóc bỏ 5-6 lớp tế bào biểu mô rất mỏng trên bề mặt của giác mạc (tròng đen), sau đó dùng laser excimer để làm bay hơi từng lớp mô vùng trung tâm, khiến cho giác mạc mỏng và dẹt đi, nhờ vậy làm giảm công suất quang học và mắt trở về chính thị (bình thường) và cải thiện thị lực. Ưu điểm của giải pháp này là kỹ thuật đơn giản, không tạo vạt giác mạc. Nhược điểm là chậm hồi phục thị lực, gây đau nhức khi lớp biểu mô chưa phục hồi, nguy cơ sẹo giác mạc và tái cận khi mổ độ cao.
Phẫu thuật Lasik
Phương pháp này ra đời để giải quyết những hạn chế của phẫu thuật laser bề mặt. Với Lasik, một lớp vạt mỏng dày khoảng 120 micron bao gồm cả biểu mô và một lớp mỏng nhu mô được tạo bằng một dao vi phẫu cơ học tự động (microkeratome). Lớp biểu mô trong phẫu thuật Lasik được giữ nguyên vẹn nên thị lực lành rất nhanh, không còn nguy cơ gây sẹo.
Phương pháp phẫu thuật Femto Lasik.
Để giúp cho phẫu thuật an toàn hơn, hạn chế các biến chứng liên quan đến tạo vạt giác mạc bằng dao cơ học, từ năm 2000, trên thế giới, Lasik dần dần được thay thế bởi Femto Lasik. Femto Lasik, tức dùng một loại laser siêu nhanh có tên femtosecond laser để tạo vạt giác mạc chính xác về chiều dày, nhờ vậy các biến chứng như thủng, rách vạt, vạt cắt không đều, vạt cắt dở dang đã không còn gặp trong quá trình phẫu thuật, Femto Lasik dùng toàn bộ bằng laser, laser excimer và femtosecond laser, nên còn được gọi là Lasik không dao.
Phẫu thuật Smile
Femto Lasik đã giải quyết được các hạn chế của laser bề mặt và không còn biến chứng trong mổ, nhưng vì vạt giác mạc được để lành tự nhiên, không khâu để không tạo loạn thị, nhưng đây lại là nguy cơ tiềm ẩn sau mổ của phẫu thuật này.
Nếu bất ngờ bệnh nhân dụi tay lên mắt trong những giờ đầu, ngày đầu hậu phẫu, vạt giác mạc có thể bị bong tróc, nhăn rách gây giảm, mất thị lực. Sau khoảng 3 đến 6 tháng nguy cơ này trở nên thấp hơn do vạt giác mạc đã có độ bám dính khá tốt xuống nền nhu mô, nhưng nếu một chấn thương mạnh từ bên ngoài trúng mắt, thì các sự cố trên vẫn có thể xảy ra kể cả đối với các phẫu thuật trên 10 năm.
Các nhà khoa học lại tìm ra giải pháp cho vấn đề này, đó là phẫu thuật Smile, xuất hiện cách đây khoảng gần 10 năm. Để giải quyết việc bong, tróc vạt giác mạc do chấn thương, họ đơn thuần thu hẹp đường mổ của Lasik từ 22 mm (chiếm 3/4 chu vi giác mạc) xuống còn 2-4 mm, chưa tới 1/5 chu vi. Như vậy có thể hiểu là thay vì mổ hở, Smile là cách tiếp cận kín như xu hướng chung của các phẫu thuật hiện đại ngày nay.
Trong phẫu thuật, chỉ một loại laser duy nhất được áp dụng đó là femtosecond laser dùng để cắt một lõi mô hình đĩa, các bác sĩ sẽ tách và rút lõi mô này qua đường mổ nhỏ ra ngoài thay vì làm bốc hơi mô như excimer laser. Như vậy với Smile, các nhược điểm của phẫu thuật khúc xạ laser các thế hệ trước về cơ bản đã được giải quyết. Vì Smile có các đặc tính của Lasik nhưng lại không có vạt giác mạc nên còn được gọi là “Lasik không vạt”.
Phẫu thuật nội nhãn
Những phẫu thuật laser kể trên tác động trên giác mạc vẫn bị giới hạn bởi chính giác mạc. Mỗi người có 1 cấu trúc giác mạc với độ dày khác nhau, điều này sẽ quyết định việc có mổ được bằng laser hay không. Những trường hợp không áp dụng được laser, phẫu thuật nội nhãn là giải pháp được thầy thuốc lựa chọn. Phương pháp này gồm hai nhóm: đặt thêm thấu kính nội nhãn vào mắt (Phakic IOL) hoặc thay thế thủy tinh thể bằng một thấu kính nội nhãn nhân tạo (Phaco)
Được triển khai trên thế giới từ những năm 1990, Phakic IOL là một thấu kính rất mỏng, trong suốt làm bằng chất liệu tương thích sinh học được đặt tựa vào các cấu trúc giải phẫu thích hợp trong mắt. Thấu kính nhân tạo được tính toán để trung hòa độ cận của bệnh nhân kể cả nặng tới -18.0 diop. Phẫu thuật Phakic IOL với kính ICL làm từ collamer, mềm, có thể cuộn nhỏ như đầu bút để có thể đưa vào mắt qua đường mổ nhỏ từ 3 mm. Ngoài việc điều trị được độ nặng, vì Phakic IOL không lấy bớt mô hoặc thay thế mô của mắt nên nếu cần thiết có thể lấy kính ra bất kể lúc nào và bệnh nhân lại trở về tình trạng cận thị ban đầu.
Do không tác động đến giác mạc nên phẫu thuật này không bị thoái triển (tái cận), biến chứng vạt… như các phẫu thuật trên giác mạc. Một ưu điểm khác là dù điều trị cận nặng, hình ảnh sau phẫu thuật chất lượng cao, sắc nét. Đây là điều khó có được nếu điều trị độ cao bằng laser trên giác mạc.
Trong trường hợp bệnh nhân có kèm đục thủy tinh thể, bệnh nhân cận lớn tuổi, hoặc chiều sâu tiền phòng (một khoang trong mắt) quá nông. Lúc này giải pháp là phẫu thuật Phaco, một phương pháp khá phổ biến dùng điều trị bệnh đục thủy tinh thể (cườm khô). Thủy tinh thể của bệnh nhân được hút ra sau khi tán nhuyễn, một thấu kính nhân tạo với độ phù hợp được thay vào vị trí này để giải quyết độ cận của bệnh nhân. Với phẫu thuật này bệnh nhân sẽ không cần mổ đục thủy tinh thể trong tương lai, nói cách khác là giải quyết hai trong một, vừa tật khúc xạ, vừa đục thủy tinh thể.
Hiện tại, chưa có phương pháp phẫu thuật khúc xạ nào được xem là phù hợp cho tất cả bệnh nhân, hay thay thế được tất cả các phương pháp khác. Việc lựa chọn phương pháp phù hợp cho từng bệnh nhân cần các thông số đo đạc và cân nhắc nhiều yếu tố đặc thù, đặc điểm mắt của từng bệnh nhân như mức độ cận, mức độ loạn, chiều dày giác mạc, cũng như nhu cầu về mức an toàn, khả năng chịu đau và điều kiện tài chính riêng của từng người.
Do vậy, lời khuyên dành cho người bị cận là nên đến khám để được các chuyên gia về phẫu thuật khúc xạ tư vấn, từ đó có được thông tin cụ thể và đưa ra quyết định tốt nhất cho đôi mắt của mình.
————————
(*) Bộ môn mắt, trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch, TPHCM.
