Hoàng Xuân Phương –
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và cơ quan về quyền con người thuộc Liên hiệp quốc OHCHR đã đi bước đầu trong việc chuẩn bị, thông qua một bản thỏa thuận vừa ký kết tại Geneve, và từ năm ngoái đã hình thành một ban làm việc cấp cao về quyền sức khỏe cho mọi người.
Việc nâng cao nhu cầu cung cấp về y tế và chăm sóc sức khỏe lên tầm những quyền căn bản của con người, gọi là quyền sức khỏe hay quyền y tế, buộc các tổ chức quốc tế và chính phủ các nước phải bảo đảm y tế cho công dân của họ cũng như những người đang cư ngụ tại đó. Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng giám đốc WHO, nói: “Không ai sẽ bị đau ốm hoặc chết chóc chỉ vì nghèo, hoặc bởi vì họ không thể tiếp cận với các dịch vụ sức khỏe họ cần”. Còn vị đại diện OHCHR, ông Zeid Ra’ad al Hussein, nói: “Đây là một minh chứng mạnh mẽ về sự hợp tác đang có giữa WHO và OHCHR và là tiềm năng lớn nhất để thúc đẩy công việc quan trọng này đến nơi mà nó cần đến, đó là những quốc gia”. Bản thỏa thuận giữa hai tổ chức này được gọi là Framework for Cooperation, và người dẫn đầu ban làm việc chung bên phía WHO là H.E. Tarja Halonen, nguyên tổng thống Phần Lan và bên phía OHCHR là bà Hina Jilani thuộc tổ chức Quyền con người cho phụ nữ, trẻ em và người vị thành niên.
Sức khỏe và quyền con người
Cả hai tổ chức đã đưa ra bản báo cáo chính thức đầu tiên của mình trong tháng 5 và tháng 6 năm nay. Theo đó vấn đề sức khỏe và quyền con người liên kết chặt chẽ với nhau: sức khỏe sẽ không được cải thiện nếu không có quyền con người, và quyền con người cũng không thể thực hiện được khi không quan tâm đến sức khỏe của họ. Trang tin who.int cho biết bản báo cáo đã “đưa ra lời kêu gọi khẩn thiết ở cấp độ cao đến những người quan tâm và các chính trị gia về thực hiện quyền con người cho sức khỏe và qua sức khỏe”. Hợp tác khung WHO – OHCHR nhắm đến tạo dựng năng lực thực hiện ở cấp quốc gia dựa trên các cơ chế về quyền con người hiện hữu.
Ông Halonen, đồng chủ sự ban làm việc cấp cao giữa WHO và OHCHR, được thành lập từ tháng 5-2016, đánh giá mối quan hệ qua lại giữa sức khỏe và quyền con người là mối liên kết căn bản. Quyền sức khỏe đã được đưa vào công ước cúa tổ chức quốc tế WHO từ năm 1946, và hai năm sau, 1948, được công nhận bởi Công bố toàn cầu về những quyền con người. Và từ đó cho dù có rất nhiều tiến bộ trong ngành y học, cộng đồng quốc tế vẫn coi nhẹ vấn đề sức khỏe, nhất là cho phụ nữ, trẻ em và những người khuyết tật về thể lý cũng như tâm lý.
Trong những tháng tới, ban làm việc cấp cao sẽ phải tìm ra phương án nhằm định hình một khuôn mẫu quyền y tế hay quyền sức khỏe, và phải làm việc với các chính phủ để tìm ra tiếng nói chung trong phương cách cũng như khả năng tiếp cận mục tiêu này, bao gồm cả vấn đề kỹ thuật và các nguồn tài chính cũng như những cam kết. Trang nesri.org định nghĩa quyền con người về sức khỏe “là việc mỗi một người có quyền có được những tiêu chuẩn sức khỏe thể lý và tinh thần cao nhất, nghĩa là quyền tiếp cận tất cả các dịch vụ y khoa, vệ sinh, thực phẩm hợp vệ sinh, nơi ở trong lành, điều kiện làm việc an toàn và môi trường sạch sẻ.
Ba điểm nhấn quan trọng
Theo đó, có ba điểm nhấn quan trọng. Một là quyền con người về sức khỏe bảo đảm một hệ thống bảo vệ sức khỏe chung cho mọi người; hai là mỗi người đều có quyền được chăm sóc sức khỏe theo những gì họ cần từ điều kiện sinh sống đến thực phẩm, nhà ở và môi trường trong lành; và ba là chăm sóc sức khỏe phải được cung cấp như một phúc lợi cộng đồng cho mọi người, với tài chính công khai và bình đẳng. Tóm lại quyền con người về chăm sóc sức khỏe có nghĩa là các dịch vụ bệnh viện, dưỡng đường, y khoa, và thăm khám phải có thể tiếp cận, có hiệu quả, chấp nhận được, và chất lượng tốt đối với mọi người trên căn bản công bằng ở tại mỗi nơi và mỗi khi họ cần đến.
Như vậy, thiết chế cho hệ thống chăm sóc sức khỏe này đặt dưới sự hướng dẫn của các tiêu chuẩn chìa khóa về quyền con người, gồm phổ cập, sẵn sàng, chấp nhận và tôn trọng nhân phẩm, và cuối cùng chất lượng tốt. Sự sẵn sàng phải thực hiện đồng bộ ở cả ba khâu là hạ tầng tức cơ sở y tế, sản phẩm tức các loại thuốc, và dịch vụ trong đó cần chú ý đến thăm khám ban đầu và sức khỏe bệnh nhân tâm thần. Việc tôn trọng nhân phẩm không chỉ là đối với tuổi tác, giới tính mà còn với cả ngôn ngữ và nền văn hóa cũng như lối sống khác nhau của các dân tộc, mặt khác phải tôn trọng y đức và bảo vệ bí mật. Không phân biệt và minh bạch cũng sẽ là những tiêu chuẩn trong thiết chế quyền sức khỏe cho mọi người.
