DS. LÊ KIM PHỤNG (*) –
Cây giao (xương khô, xương cá) tên khoa học là euphorbia tirucalli L., thuộc họ thầu dầu – euphorbiaceae. Đây là loại cây của vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, gần đây đã được nhiều báo chí trên thế giới phổ biến như là một tiềm năng “chữa ung thư” và quan trọng hơn là những chất chiết từ nó được xem như một nguồn năng lượng để thay thế cho nhiên liệu và khí đốt trong tương lai. Tại Việt Nam nhiều người hiện hay đang dùng cây này chữa viêm xoang.
Taraxasterol (C30H50O•CH3OH) và tirucallol (C30H50O) là hai chất đã được phân lập từ cây giao, tuy nhiên thành phần chính vẫn là resin (nhựa mủ 75,8-82,15%), nhựa tươi đã tách được isoeuphorol, nhựa khô còn có taraxerin, axit ellagic, kampferol, khoảng 0,1% sapogenin. Toàn cây còn chứa khoảng 7,4% axit hữu cơ như axit citric, axit malonic, axit succinic.
Công dụng từ dân gian
Toàn cây có chứa nhiều nhựa mủ trắng như sữa. Nhựa của xương khô được xem như một tác nhân chống khối u, giết chết các tế bào ung thư. Nó được sử dụng ở dạng uống hoặc thuốc mỡ. Dùng ngoài da nó có thể làm tiêu mụn cóc, bướu da, đốm sần trên da.
– Ở Trung Quốc, người ta dùng toàn cây trị thiếu sữa, nấm ngoài da, khớp xương buốt đau.
– Ở Ấn Độ, nhựa cây được dùng trị mụn cóc, thấp khớp, đau thần kinh, đau răng, trị ho, hen suyễn, đau tai và dùng ngoài làm thuốc trừ sâu và giết cá.
– Ở Indonesia cũng dùng nhựa trị bệnh ngoài da, trĩ, mụn mủ, bướu, táo bón.
– Ở Thái Lan, nhựa tươi được dùng ngoài trị mụn cóc.
– Ở nước ta, cành lá cũng được dùng trị bệnh ngoài da, táo bón và liệt dương (Viện Dược liệu), rễ cây dùng trị loét mũi và trĩ. Người dân cũng dùng cành tươi ngâm rượu chữa đau răng (tài liệu của GS. Đỗ Tất Lợi). Hiện nay các tài liệu trên mạng cũng đang giới thiệu nhiều phương pháp xông bằng cành giao chữa dứt bệnh viêm xoang mũi, đang được nhiều người áp dụng, tuy nhiên cần lưu ý khi sử dụng thảo dược này vì nó được xếp vào nhóm thuốc độc.
Chữa viêm xoang cũng có nhiều dược liệu lành tính dễ dùng đã được qua thử nghiệm lâm sàng như kim ngân, ké đầu ngựa, hạ khô thảo, không nhất thiết phải dùng cây giao để xông mũi mà quy trình thực hiện quá cầu kỳ, lại kèm nguy cơ dị ứng thuốc và tai biến do thuốc cũng rất cao.
Kết quả chưa đáng tin cậy
Tại Mỹ người ta chiết xuất hoạt chất của cây giao ở dạng chất lỏng và bày bán tự do tại nhiều cửa hàng thực phẩm. Nhiều người tự ý mua uống để điều trị ung thư, khối u lành tính, mụn cóc, và u nang mà không cần toa bác sĩ, một số “lang băm” cũng khuyên nên uống năm giọt chất lỏng hòa tan trong nửa cốc nước lọc hoặc trà để phòng ung thư.
Nhưng những tác động trên chỉ mới được nghiên cứu trong phòng thí nghiệm và thử trên động vật và họ cho rằng hoạt chất của cây giao có thể tăng cường hệ thống miễn dịch của những con chuột mắc bệnh ung thư. Tuy nhiên, trên thực tế chưa có nghiên cứu lâm sàng nào được công bố. Dù vậy những sản phẩm này vẫn được bán như là một thực phẩm bổ sung vào chế độ ăn uống và thậm chí họ không cần được phép của Cục Quản lý dược phẩm thực phẩm Mỹ (FDA).
Độc tính
Nhựa mủ cây giao có thể gây ra bỏng, phồng rộp như mụn nước hoặc tạo vết loét trên da và niêm mạc. Nhựa có thể gây kích ứng da nghiêm trọng và nếu dính vào mắt gây cảm giác đau rát nặng dẫn đến mù mắt trong vài ngày, triệu chứng sẽ tăng sau 12 giờ nếu không chữa trị kịp thời. Ở dạng thuốc uống nó có thể gây ra cảm giác nóng rát cháy bỏng trong miệng môi, lưỡi và cổ họng, đau bụng buồn nôn, nôn, tiêu chảy và loét dạ dày.
Một số trường hợp tử vong được ghi nhận ở miền đông châu Phi, trẻ em và vật nuôi có thể bị tổn hại nếu họ ăn nhằm nhựa cây giao. Nhiều trường hợp người dân đi cắt cỏ vô tình bị nhựa mủ cây giao bắn vào mắt sau đó dù đã chữa trị tích cực nhưng mức độ hư hỏng vẫn tới 60-70%, có trường hợp bị lồi hẳn nhãn cầu ra ngoài, bị mù rất nguy hiểm cho tính mạng. Khi bị nhựa văng vào mắt, phải rửa ngay với nước mát sạch, cứ 15 phút sau rửa lại một lần, uống kèm thuốc giải dị ứng và phải đi ngay đến phòng khám mắt để được chữa trị kịp thời.
Tác dụng phụ
Các loài euphorbia đều có chứa nhựa mủ nhưng nhựa mủ của cây giao được xem là độc nhất, tuy không gây chết người nhưng gây tổn thương nặng trên da và mắt, vì vậy khi thu hái các loài cây này cần mang bao tay và đeo kính bảo vệ mắt. Phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú tránh dùng.
———————-
(*) Nguyên giảng viên Đại học Y Dược TPHCM.
