Chi Lan –
Từ thị xã Cà Mau đi theo con đường quốc lộ 1A về huyện Năm Căn độ 20 km là đến Cống Đá. Ngay đó có bảng chỉ đường phía tay trái rẽ vào khu căn cứ Xẻo Đước. Xe chạy mười mấy cây số nữa là đến khu căn cứ, cũng là nơi tiếp cận với đầm Thị Tường (đầm Bà Tường), khu đầm tự nhiên lớn nhất, đẹp nhất của ĐBSCL. Vừa rồi cùng vài người bạn, tôi đã có dịp trở lại đầm này, nơi mà ấn tượng của chuyến đi cách đây hai năm vẫn còn đậm nét trong tôi.
Đầm thông ra vịnh Thái Lan qua sông Mỹ Bình. Đây là vùng nước lợ rất thích hợp cho sú, cua, rẹm sinh sôi.
Nằm vắt ngang hai huyện Cái Nước và Trần Văn Thời, do phù sa bồi lắng của sông Mỹ Bình, sông Ông Đốc và nhiều kinh rạch khác nên trước đây muốn đến đầm ta phải qua những con đường sông ngoằn ngoèo, nhưng từ khi con lộ về Năm Căn được mở, đi đường xe đến đầm đã thuận tiện hơn bởi chỉ khoảng 40 km.
Theo hướng dẫn của cô bạn nhà văn xứ này, chúng tôi bao xe taxi đến thẳng khu căn cứ Xẻo Đước. Đứng trước khu căn cứ nay được xây dựng khang trang chụp vài pô hình, trong khi chờ đò vào đầm chợt nhớ những tư liệu đã đọc về vùng đất sát bên đầm Thị Tường này. Xẻo Đước thuộc xã Phú Mỹ, huyện Phú Tân với địa thế hoang sơ hiểm trở, cách xa tỉnh lỵ, mực nước dưới chân đầm Thị Tường lại cạn, tàu lớn không vào được.
Chúng tôi bước xuống chiếc đò máy nhỏ đi sâu vào đầm giữa. Đầm Thị Tường nhìn trên bản đồ như một quả bóng phình ra ở giữa, hai đầu hơi hẹp được phân ra đầm trong, đầm giữa và đầm ngoài. Đầm có chiều dài 10 km, chỗ rộng nhất khoảng 2 km. Đầm thông ra biển Thái Lan qua sông Mỹ Bình. Ở đây là vùng nước lợ rất thích hợp cho sú, cua, rẹm sinh sôi, phát triển nên đa số dân ở đây sống bằng nghề nuôi hải sản.
Bên dưới cầu là những túi lưới rộng đám rẹm còn ngo ngoe càng.
Đi trên mặt đầm mênh mông, ta có thể thấy những nhà sàn nhỏ cách nhau chừng 100 m. Đó là nhà ở để canh chừng mấy chục cái lú bắt tôm cá, bắt cua rẹm của các hộ dân. Cậu lái đò tên Khương cho biết mỗi hộ ở đây được chia 100 m mặt nước để đóng đáy hay đặt lú. Nếu đặt lú thì được khoảng 50 cái, mỗi lú cách nhau 2 m. Mùa này đang mùa rẹm nên đi ngang qua các nhà đều thấy nhiều túi lưới đựng rẹm rộng dưới nước chờ bán cho khách. Ngang qua một vùng nước cắm một hàng cọc trắng, Khương giải thích dân sống trên đầm giờ khấm khá hơn xưa nên có nhiều hộ bớt lú, cho dân từ Kiên Giang xuống thuê mặt nước nuôi sò huyết. Vậy là lại có thêm một đặc sản nữa nơi này.
Đò cứ chầm chậm chạy một vòng trên mặt đầm. Cảm giác cứ lâng lâng, sảng khoái giữa trời đất, sông nước mênh mông. Nghe nói cái tên Thị Tường hay Bà Tường của vùng đầm này cũng có nhiều giai thoại. Từ truyền thuyết xa xưa về người phụ nữ dũng cảm xua đuổi chim chóc mà Chúa Hổ sai đến tha đá lấp mặt đầm do không được vua Thủy Tề gả con, cho đến chuyện thật người thật về dòng họ Tô gốc Bình Định chạy vào đây khai khẩn khi triều Tây Sơn sụp đổ. Công lao khai thác ấp Nhà Di (xà di, dụng cụ bắt cá của người Khmer) và khu đầm khiến tên bà Tường (Tô Quý Thị) được lấy đặt cho đầm. Những cư dân xứ này hay kể lẫn lộn chuyện xưa, chuyện nay về đầm Thị Tường như vậy.
“Vua đầm” Hai Hùng.
Khương đưa chúng tôi vào một căn nhà lợp lá trên có chữ “Nhà hàng Xẻo Đước”, giới thiệu nhà hàng này mới mở vài tháng nay, chủ thuê lại mấy gian nhà cất sẵn của hợp tác xã rồi làm thêm cầu tre thẳng ra mấy cái tum bên ngoài. Gần bên, hợp tác xã cũng bắc cầu ra mấy căn nhà đang xây bằng gạch, có lẽ định khai thác du lịch trong tương lai. Nhà hàng rộng rãi, mát rượi, vừa uống nước chúng tôi vừa được cô chủ quán cho xem mấy loại đặc sản bắt được ở đầm. Vài con cá vồ chó, cá ngát ngo ngoe trong trúm, con nào cũng trên ký. Mấy con lịch nhìn giống con lươn, còn cua thì nhà chòi nào cũng có.
Từ giã vợ chồng cô chủ quán hiếu khách, trên đường về cậu lái đò cho chúng tôi ghé nhà ông “vua đầm” Hai Hùng. Hỏi sao gọi vậy, cậu lái đò cười: “Tại cánh nhà báo xuống chơi rồi viết bài gọi đó. Chắc tại ổng làm ăn lớn. Vừa sú, vừa cá, cua, mùa này ổng thu nhập ngày có cả triệu. Khách du lịch hay ghé nhà ổng, cả khách nước ngoài như Hàn Quốc, Tây, Mỹ nữa”. Chà, nghe hấp dẫn quá trời!
Ngay cây cầu rộng bước lên nhà Hai Hùng, đã thấy lú phơi đầy, dưới cầu cơ man là túi lưới rộng đám rẹm còn ngo ngoe càng. Kế bên, trong vũng nước được bao lưới, một bầy vịt trắng đang bơi lội, bên trên rất nhiều nhánh củi to nhỏ phơi nắng. Gian nhà lót ván láng bóng, mái lợp lá xé mát rượi đúng kiểu nhà ở miệt này. Hai Hùng vui vẻ chỉ chung quanh: “Mấy ông nhà báo, khách du lịch muốn ngủ lại thì cứ nằm trên sàn đây, vừa hứng gió biển vừa chụp hình mặt trời buổi sớm, buổi chiều”. Anh chỉ lên vách. Đúng là cảnh bình minh thật đẹp trên bức hình. Cậu lái đò còn khoe người đang bủa lưới trên chiếc xuồng nhỏ chính là cha cậu. Một nhà báo quen thân nhiều lần xuống đây đã chụp để lại.
Nằm võng đu đưa, uống tách trà nóng hổi rồi nói chuyện với ông vua đầm, chúng tôi người nào cũng muốn có dịp sẽ “homestay” ở đây vài bữa. Bởi làm sao không mê mẩn trước lời hứa của Hai Hùng: “Hôm nào xuống, muốn ăn gì cứ a lô trước một ngày tôi sẽ lo cho”.
Đúng là ngồi trong căn nhà dài rộng này, giữa mênh mông sông nước, trước mặt là vị chủ nhà dáng vóc to lớn, bặm trợn lại đầy vẻ hào sảng trong câu nói, tiếng cười, ta cứ ngỡ như mình đang sống thời khai hoang mở đất xa xưa. Đầm Thị Tường với tôi lần trở lại sao mênh mang và ấm nồng đến vậy.
Lên xe trở về thị xã, níu chân chúng tôi còn là những cọng bồn bồn tươi mới cắt, những keo dưa bồn bồn trắng nõn của huyện Cái Nước. Lại thêm một điều thú vị của xứ này. Và, giống như hôm qua, đứng trên Đất Mũi, vùng cực Nam của tổ quốc, lòng tôi lại xao xuyến, lâng lâng.
