Khói cơm quê

VŨ YẾN –

Bỏ lại sau lưng những ồn ào náo nhiệt, bụi khói của phố phường Sài Gòn, tôi trở về đón tết với gia đình. Ừ, thì năm nào chẳng vậy, nhưng sao cứ gần đến tết là lòng lại nôn nao. Những đứa con xa quê lên thành thị lao vào cuộc mưu sinh, quên ngày quên tháng, cuối năm thèm được quay về, dù chỉ ít hôm, tìm lại chút dân dã mà thân quen của xóm quê, chút đơn sơ mà ấm áp của ngôi nhà.

Nhà tôi – quê tôi, một thị trấn nhỏ, nằm trong một huyện nhỏ, của một thành phố nhỏ vùng Tây Bắc – nơi được bao quanh bởi núi đồi. Trở về đây, tôi bỏ lại những tiện nghi sinh hoạt hiện đại ở thành phố lớn, để đắm mình trong không gian yên bình, có phần hoang sơ của nơi núi rừng. Để buổi sáng thức dậy trong tiếng gà con kêu chiếp chiếp gọi mẹ quanh sân, nghe tiếng rặng tre bên hiên nhà lao xao trước gió, trong khí trời se lạnh, khi hơi sương vẫn còn phủ mờ những ngọn núi. Để hít hà mùi khói bếp bay lên từ củi thơm nồng đượm, và thưởng thức những bữa cơm ngày tết bên người thân…

Gần hai mươi năm rồi mà “nhà bếp” của mẹ tôi vẫn vậy, vẫn cái chái bếp nằm bên phải ngôi nhà ngói bốn gian mà đến giờ đã trở nên cũ kỹ, xộc xệch. Ở đó không có bếp gas, nồi cơm điện, không có lò vi sóng, mà vẫn là bếp kiềng ba chân, đun bằng củi, với nồi gang, nồi đất, mâm đồng, bát gốm sứ, đũa cả xới cơm… Bà bảo bà vẫn thích thế mặc dù mấy đứa con bao lần đề nghị nên đổi sang xài bếp gas, bếp điện, nồi cơm điện cho hiện đại, nhanh gọn, lại sạch sẽ, không phải thỉnh thoảng lôi một loạt nồi ra đánh vì nhọ nồi đen. Có lúc, những người bán bếp gas, bếp điện, nồi cơm điện ở vùng khác tới chào mời, bán các thiết bị này với giá rẻ hơn mua ở Hà Nội hay ở cửa hàng lớn trên thị trấn rất nhiều, nhưng bà nhất định không chịu cho mua.

“Bố thích ăn cơm nồi gang, đảo bằng đũa cả, có lớp cháy vàng ươm, thơm lừng bên dưới”, mẹ tôi nói vậy những khi chị em tôi cằn nhằn về chuyện bà không thay đổi. Rồi bà kể thêm: “Ăn miếng cá trê kho gừng bằng nồi đất, bằng củi, mẹ nhớ tuổi thơ bên ông bà ngoại”. Bà muốn giữ chái bếp nhỏ này như là một phần không gian riêng ấm cúng của gia đình, để chúng tôi mỗi lần đi xa có ký ức năm tháng tuổi thơ bên bố mẹ, bên anh chị em để mà nhớ, mà quay về; để mỗi lần cháu con tề tựu đông đủ, bà tự tay bắc nồi cơm, nấu xoong canh bằng rau cải tự trồng, kho nồi thịt kho dừa hay cá kho mặn cho con cái ăn.

Và quả thật, với chúng tôi, mùi vị của cơm, của những món ăn nấu bằng những thanh củi khô, nồng đượm và chắc nịch bao giờ cũng thơm ngon hơn những món ăn nấu trong nồi cơm điện, nồi ủ, nồi hầm. Nó dường như quyện vị thơm của gạo mới, của con cá tươi dưới sông, dưới suối, vị tươi của rau hái trong vườn nhà với vị thơm riêng biệt từ các loại củi bạch đàn, củi keo, xà cừ. Thậm chí, là mùi thơm rơm rạ, mùi lúa thơm đồng quê trong những tháng ngày mùa, mẹ tranh thủ mua và nhờ người đánh một đống rơm và một đống rạ to tướng ở góc vườn hay góc sân.

Vào những ngày cuối năm, khi tôi, đứa con gái lớn, sống xa nhà nhất trở về, mẹ tôi bảo là những ngày mẹ tôi vui nhất năm vì khi đó, cứ mở mắt ra là mẹ thấy hết khuôn mặt của những đứa con; vì mẹ được tự tay nấu những bữa ăn mà mẹ biết trong những tháng xa nhà tôi hay thèm thuồng. Và bữa cơm tối 30 tết bao giờ cũng là bữa cơm đặc biệt nhất trong năm của cả gia đình.

Mẹ tôi thường khá cầu kỳ khi chuẩn bị bữa cơm này, vì nó là mâm cơm trước tiên để mời ông bà, tổ tiên về đón tết cùng con cháu, thứ nữa là bữa cơm cuối cùng của năm cũ, bữa cơm sum vầy, đoàn viên. Tôi có cảm giác năm nào mẹ tôi cũng làm nó giống như một nghi thức thiêng liêng cuối năm.

Trong tiết trời lạnh đêm cuối năm, khi mọi việc chuẩn bị đón năm mới đã hoàn tất, trong nhà cành đào chỉ chờ xuân là bung sắc, bình hoa ly bắt đầu tỏa hương thơm ngào ngạt, hương trầm bố đốt đã hòa quyện với mùi thơm của hoa, mẹ bảo dọn cơm tất niên để cả nhà quây quần. Nhiều năm, ngoài trời lạnh cóng, mẹ bảo, trải chiếu, dọn mâm cơm ngay trong gian bếp, bên cạnh bếp lửa bập bùng, nổ lách tách. Hình ảnh đó có vẻ như một sinh hoạt gia đình bình thường, nhưng với tôi, hạnh phúc đôi khi chỉ cần là thế. Bao nhiêu năm rồi, gần như đêm cuối năm nào, chúng tôi cũng ngồi ở đó cùng nhau, và tận hưởng những khoảnh khắc thâm tình, gắn bó.

Có lúc chen chúc ở ngã tư đúng giờ cơm chiều, nhìn dòng người tất bật cố nhích từng chút một để về nhà, bụng thì đói mà mùi khói xe xộc vào mũi đến ngơ người, tôi cảm giác nhớ cái gì đó nhưng mơ hồ không rõ là nhớ gì. Sau này khi ngồi trong gian bếp của mẹ thì tôi chợt hiểu, lúc ấy tôi nhớ khói, nhớ bếp, nhớ quê, nhớ gia đình, nhớ bữa cơm thân thuộc, nhớ núi đồi quê tôi.

Một người bạn, sống ở thành phố, cứ cuối năm thấy tôi đôn đáo, tốn kém mua vé rồi lại tay xách nách mang đồ đạc, vội vàng, hồi hộp trở về nhà, thì bảo rằng: “Sao cứ phải khổ vậy, ở lại, sau tết về có phải thong thả, đỡ tốn kém hơn không”. Có lẽ, bạn ở phố, bạn không có quê nên bạn không hiểu cảm giác muốn được trở về, sống trong không gian tết quê, bên gia đình nó thôi thúc như thế nào.

Có lẽ, phải lớn lên, đi ra từ mùi bếp củi, bếp rơm, bếp rạ ấy thì bạn sẽ hiểu cảm giác đó ở tôi.