Có thể nói gameshow (trò chơi truyền hình) đang chiếm vai chính trên thị trường giải trí Việt Nam. Tuy các gameshow giải trí chiếm đến 95% thì vẫn có các gameshow đặc thù giá trị giáo dục, giúp người chơi nâng cao kiến thức.
Tưởng khô khan mà lại hấp dẫn
Các gameshow về giáo dục bao gồm Đường lên đỉnh Olympia, Ai là triệu phú và Én vàng học đường 2018. Ở ba chương trình này, hầu như không có sự xuất hiện của các ngôi sao sân khấu đình đám, sự hài hước cũng hiếm hoi vậy mà tính hấp dẫn không ngừng tăng lên.
Đường lên đỉnh Olympia có tên gọi cũ là Bảy sắc cầu vồng. Nhìn vào tính chất của cuộc thi thì chúng ta dễ dàng nhận ra đây là cuộc thi kiến thức dành cho học sinh trung học. Những thí sinh tham gia cuộc thi này đều là những học sinh giỏi được tuyển chọn từ tất cả các trường trung học trong cả nước. Khởi đầu các thí sinh tham gia kỳ thi tuần, người chiến thắng sẽ tham gia kỳ thi tháng và người chiến thắng ở vòng thi này sẽ lọt vào kỳ thi quý. Bốn người chiến thắng ở kỳ thi quý sẽ tranh giải nhất của vòng chung kết năm.
Tại đây, các thí sinh không ca hát, nhảy múa hay chọc cười khán giả mà tranh tài kiến thức ở các lĩnh vực khoa học xã hội, khoa học tự nhiên, ngoại ngữ. Thí sinh tham gia cuộc thi này chỉ là các cô cậu học trò ăn mặc giản dị, không nổi tiếng. Tính chất cuộc thi không hề gây cười, hay tạo nên hình ảnh phấn khích đậm chất giải trí nhưng đây là một trong những trò chơi truyền hình có tuổi thọ cao nhất Việt Nam cho đến nay khi bắt đầu từ năm 1999.
Nhẹ nhàng và ít thách thức hơn là gameshow Ai là triệu phú. Thí sinh tham gia trò chơi này không giới hạn độ tuổi. Người dẫn chương trình sẽ dẫn dắt người chơi chọn những câu hỏi thuộc các lĩnh vực nghệ thuật, khoa học thường thức, lịch sử – văn hóa. Người chơi sẽ nhận được tiền thưởng hấp dẫn cho mỗi câu trả lời đúng. Người chơi càng có nhiều câu trả lời đúng thì sẽ càng vào sâu vòng trong và càng có được nhiều tiền thưởng. Để giúp người chơi trả lời chính xác các câu hỏi, ban tổ chức dành cho họ ba quyền ưu tiên gồm gọi điện nhờ người thân tư vấn, tham khảo ý kiến khán giả tại trường quay, và loại trừ hai câu hỏi sai (50/50).
Các câu hỏi dành cho thí sinh của cuộc thi Ai là triệu phú được đánh giá là dễ hơn so với Đường lên đỉnh Olympia, nhưng rất rộng. Với tính chất này nên những ai có thể rất giỏi trong một hoặc hai lĩnh vực cụ thể, nhưng trong vài lĩnh vực khác họ không chuyên sâu thì việc trả lời sai là khó tránh khỏi. Nhiều người nhận định sức hút của cuộc chơi này không chỉ là tiền thưởng mà còn ở khoảnh khắc hồi hộp chờ đợi kết quả sau mỗi lần trả lời một câu hỏi khó. Cảm giác chiến thắng và hài lòng mang lại cho người chơi cảm giác rất tự hào. Vì vậy, trò chơi này cũng có lượt người xem rất cao dù không có tính giải trí đặc thù sân khấu.
Trong khi đó, Én vàng học đường là cuộc thi người dẫn chương trình, được ra mắt khán giả truyền hình HTV9 trong tháng 8-2018. Đây là một gameshow giáo dục tuổi học trò mới nhất và hoàn toàn thuần Việt. Nhà sản xuất tiến hành tuyển chọn thí sinh suốt nhiều tháng, nhưng điều trùng hợp ngẫu nhiên là 19 thí sinh vào vòng tranh tài đều là các học sinh giỏi xuất sắc. Trong đó, nhiều bạn được tuyển vào các trường đại học danh giá và có hai thí sinh từng tham gia cuộc thi Đường lên đỉnh Olympia. Tại sân chơi này, các thí sinh được tự do biểu đạt những suy nghĩ và cảm xúc của mình qua các phần thi hùng biện. Do đó, các em không dừng lại ở yếu tố dẫn chương trình mà còn là một diễn giả trước một chủ đề được chọn.
Tính hấp dẫn đến từ tri thức
Theo nhà sản xuất chương trình Vũ Thành Vinh thì ở tuổi trung học, các em đều có nhiều khát vọng và hoài bão. Các em rất khao khát được thể hiện chính kiến của mình, do đó cuộc thi Én vàng học đường được mở ra để mang đến cho các em cơ hội bày tỏ những gì đang quan tâm. Tham gia cuộc thi, ở vòng đầu tiên, các em được tự do chọn chủ đề thuyết trình và đây là lúc các em được là chính mình thay vì phải nghĩ và sống theo sự áp đặt của người lớn. Các thí sinh không chỉ được ban giám khảo cho điểm ở khả năng nói trôi chảy mà còn ở góc độ lý giải vấn đề một cách thông minh.
Người dẫn chương trình Trác Thúy Miêu, một trong tám giám khảo cuộc thi, cho biết: “Ngày nay, học sinh chúng ta đạt danh hiệu giỏi và xuất sắc nhiều hơn khá và trung bình. Khi cầm trong tay danh sách những thí sinh lọt vào vòng tranh tài đều đạt danh hiệu giỏi và xuất sắc, tôi nhủ thầm chắc lại là danh hiệu ảo mà thôi. Thế rồi khi đối mặt với các em ở các vòng thi đầu tiên, tôi nhận ra đây là những em thông minh thật sự. Các em tích lũy được nền tảng kiến thức vững chắc nên lập luận rất vững, thậm chí vô cùng sắc sảo và khiến chúng tôi phải thán phục”.
Nhận định của một người dẫn chương trình đầy cá tính như Trác Thúy Miêu phần nào cho thấy cuộc thi đề tài giáo dục vẫn sẽ có được sức hấp dẫn qua các màn tranh tài tri thức, mà cụ thể là các màn hùng biện nảy lửa. Thiết nghĩ, khi khán giả đang bội thực trước các gameshow thuần túy giải trí thì thi thoảng xuất hiện một cuộc thi đậm tính tri thức cũng là cách khai thác hay nhằm vào nhu cầu nâng cao kiến thức luôn thường trực ở mỗi người.
Nguyễn Huy
