THÁI HÀ –
Trang web bán hình ảnh stocksy.com sinh động, vui mắt hơn rất nhiều những bậc đàn anh trong ngành này như Getty Images và Shutter Stock.
Cấu trúc hoạt động của công ty sở hữu trang web này là Stocksy United còn thoáng hơn nữa. Nó như kiểu một hợp tác xã, nơi các nhà nhiếp ảnh vừa góp ảnh, vừa quản lý và sở hữu trang web. Tất cả các nhiếp ảnh gia tham gia Stocksy đều sở hữu một cổ phần công ty, với quyền bỏ phiếu quyết định các vấn đề hệ trọng của công ty. Gần như toàn bộ tiền bán ảnh của họ chảy vào túi họ chứ không phục vụ mục đích theo đuổi được định giá tỉ đô bởi các nhà đầu tư mạo hiểm, như là cái mốt hiện tại.
Stocksy được lập năm 2013 bởi Bruce Livingstone và Brianna Wettlaufer, những người đã từng sáng lập trang bán ảnh iStock Photo vào năm 2000, trang đầu tiên bán ảnh online. Năm 2006, Getty Images bỏ 50 triệu đô la Mỹ để mua lại iStock. Livingstone và Wettlaufer tiếp tục làm cho iStock nhưng càng ngày họ càng chán nản với những ông chủ mới Getty Images, các bạn nhiếp ảnh của họ từng cộng tác cho iStock luôn phàn nàn rằng chỉ được trả công thấp và bị bóc lột.
“Mọi người đều có cùng tâm trạng chán nản, có cảm giác như họ bị tước quyền sáng tạo”, bà Wettlaufer nói. Thế là với số tiền bán iStock, bà cùng ông Livingstone lập Stocksy, trả tiền thù lao cho tác giả ảnh 50% đến 75% giá bán ảnh (tỷ lệ này là 15-45% nếu gửi ảnh bán cho các hãng khác), vào cuối mỗi năm chia 90% lợi nhuận cho các thành viên chính là các nhiếp ảnh gia. “Chúng tôi phải làm khác trước, chúng tôi muốn bước vào thị trường này với mô hình đảm bảo các nghệ sĩ phải được đối xử xứng đáng với công sức lao động của họ”, Wettlaufer nói.
Theo một cuộc thăm dò của hãng Pew gần đây, 72% người Mỹ thường sử dụng một dạng dịch vụ theo yêu cầu hoặc dịch vụ chia sẻ nào đó, như Uber, Task Rabbit chẳng hạn. Nhưng càng ngày càng có nhiều chỉ trích nhắm đến việc các loại hình dịch vụ này đối xử với người làm không tốt, họ không được bảo vệ và có những phúc lợi như những người làm công việc toàn thời gian khác. Trong khi đó thì những người sáng lập, các ông chủ thì kiếm quá nhiều.
Stocksy là một phần trong làn sóng mới của nền kinh tế chia sẻ. Họ mượn các công cụ từ thung lũng Silicon để tạo ra một thứ kinh tế thực sự chia sẻ phần thưởng đến từng cá nhân tạo ra giá trị. Trong vài năm Stocksy đã phát triển tới 900 thành viên là các nhiếp ảnh gia, số này được sàng lọc cẩn thận từ hơn 10.000 đơn nộp xin làm thành viên.
Hugh Sitton, người Anh, là một mẫu nhiếp ảnh gia tài năng điển hình mà Stocksy đang thu hút. Ảnh của ông được chụp từ khắp nơi trên thế giới, từ chân dung người thuộc bộ lạc Samburu ở Kenya đến các thiếu phụ trẻ Việt Nam trong các hồ sen. Ảnh của ông được bán cho nhiều loại khách hàng, từ các hãng du lịch đến các định chế tài chính.
“Ngành ảnh đang trở nên rất cạnh tranh, các nhiếp ảnh gia gặp khó vì các cuộc chiến về giá ảnh gay gắt”, ông nói. Sitton thích Stocksy vì dễ tải ảnh lên, tạo trang danh mục ảnh và theo dõi việc bán ảnh, tất nhiên là thích mô hình “hợp tác xã” nữa. Trong hợp tác xã nhiều cổ đông này, các cổ phiếu được chia làm ba hạng: một cho những người điều hành, một cho những nhân viên làm việc hàng ngày và hạng ba là chính các nhiếp ảnh gia.
Khách hàng của Stocksy gồm những tên tuổi truyền thông lớn như Elle, Glamour và cả các doanh nghiệp nhỏ. Năm ngoái, doanh số của Stocksy là 7,9 triệu đô la Mỹ, hơn một nửa số đó, 4,3 triệu đô la trả cho tác giả, trừ các chi phí hoạt động rồi chia hết cho các cổ đông. Mô hình thành công của họ đang được nhiều công ty khác ứng dụng, như tại thành phố San Francisco có công ty Loconomics vận hành nhiều loại dịch vụ từ sửa xe, chăm sóc trẻ em, vật nuôi, massage đến thiết kế đồ họa.
Khá nhiều người lạc quan các “hợp tác xã” kiểu này sẽ có lúc sánh ngang với những đối thủ lớn đã có chỗ đứng trong nền kinh tế chia sẻ. “Tôi thấy hình mẫu tưởng thưởng cho tất cả các thành viên tạo ra giá trị này sẽ giành chiến thắng cuối cùng”, Craig Shapiro, người sáng lập Công ty đầu tư mạo hiểm Collaborative Fund nói. Những người điều hành Stocksy cũng đang thấy những cơ hội phát triển. Họ có kế hoạch kết nạp thêm 100 nhiếp ảnh gia nữa vào cuối năm và mở rộng sang mảng video.
