Giảm thời gian đóng, lo lương hưu giảm

Thuỳ Dung –

Giảm thời gian đóng là một trong những biện pháp nhằm thu hút người lao động tham gia quỹ bảo hiểm xã hội (BHXH). Tuy nhiên, động thái này sẽ đi kèm với việc giảm tỷ lệ hưởng, trong nhiều trường hợp vốn đã rất thấp hiện nay.

Rút xuống còn 10, 15 năm

Hiện nay, việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH đang gặp nhiều khó khăn khi số lượng hưởng BHXH một lần gần tương đương với số lượng tham gia mới. Do đó, mục tiêu đến năm 2020 đạt được tổng số người tham gia BHXH chiếm 50% lực lượng lao động từ mức 30% như hiện nay xem ra không dễ thực hiện.

Ông Phạm Trường Giang, Vụ trưởng Vụ bảo hiểm xã hội (Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội), cho rằng một trong những nguyên nhân khiến người lao động không mặn mà tham gia BHXH là thời gian đóng tối thiểu để được hưởng lương hưu hiện nay quá dài. Do đó, sắp tới đây, bộ sẽ đề xuất cải cách, xây dựng lộ trình điều chỉnh thời gian tối thiểu để được hưởng lương hưu xuống 15 năm, 10 năm.

Đồng tình với lời đề xuất này, Phó thủ tướng Vương Đình Huệ cho rằng, quy định 20 năm đóng BHXH trở lên mới được hưởng lương hưu là cứng nhắc. Ông dẫn chứng số liệu của ngành lao động, cho thấy mỗi năm có thêm 700.000 người lao động đóng BHXH nhưng có tới 600.000 rời khỏi hệ thống để nhận BHXH một lần. Như vậy, sự gia tăng nguồn quỹ hưu trí hàng năm gần như không đáng kể.

“Do đó, phải tính toán hấp dẫn hơn để người lao động không hưởng BHXH một lần. Ngoài ra, cũng cần quy định về điều kiện hưởng một lần chứ không phải cứ hưởng một lần là hưởng tất cả những gì đã đóng từ trước tới nay”, ông Huệ góp ý.

Theo quy định trong Luật BHXH 2014, đến năm 2022, tức sau 5 năm thực hiện lộ trình giảm dần tỷ lệ hưởng của người lao động, lao động nam đóng BHXH đủ 20 năm và lao động nữ đóng đủ 15 năm thì khi nghỉ hưu được hưởng tỷ lệ 45% bình quân tiền lương tháng đóng BHXH. Mỗi năm đóng thêm sẽ được cộng thêm 2% cho đến khi đạt tỷ lệ hưởng tối đa là 75%. Như vậy, nam phải đóng đủ 20 năm, nữ phải đóng đủ 15 năm mới được hưởng tỷ lệ lương hưu ở mức thấp nhất là 45%.

Bà Đinh Thu Hiền, Phó ban thực hiện chính sách BHXH Việt Nam, cho rằng điều chỉnh thời gian tối thiểu để được hưởng lương hưu xuống 15 năm, 10 năm là có cơ sở. Thực tế, qua nghiên cứu và thăm dò ý kiến của các viện, tổ chức, nhiều ý kiến cho rằng thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu tối thiểu 20 năm là quá dài.

“Ai cũng biết nếu đóng BHXH trong thời gian ngắn sẽ hưởng mức lương thấp hơn nhưng nếu thời gian là 10 năm thì họ sẽ hào hứng hơn. Ngoài ra, nếu rút ngắn thời gian tham gia BHXH để được hưởng lương hưu, những người khi 40-50 tuổi mới đóng BHXH thì vẫn đủ điều kiện hưởng lương hưu”, bà Hiền nói.

Lo giảm lương hưu

Việc giảm thời gian đóng xuống còn 15 năm, 10 năm theo đề xuất của Vụ BHXH được cho là có lợi cho người lao động khi họ không phải chờ đợi quá lâu để được hưởng lương hưu. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, trước tình hình quỹ đang có dấu hiệu mất cân đối trong dài hạn, việc giảm thời gian đóng sẽ phải đi kèm với giảm tỷ lệ hưởng. Còn nếu vẫn giữ tỷ lệ hưởng 45% như hiện nay thì tiến trình mất cân đối quỹ sẽ diễn ra nhanh hơn.

Bà Nguyễn Nguyệt Nga, chuyên gia cao cấp về BHXH của Ngân hàng Thế giới, cho hay nếu điều chỉnh giảm thời gian đóng BHXH để được hưởng lương hưu sớm thì sẽ phải thiết kế công thức tính lương hưu tương ứng theo hướng giảm tỷ lệ hưởng. Ví dụ, hiện nay người lao động nữ đóng BHXH đủ 15 năm được hưởng lương hưu với tỷ lệ 45% thì nếu đóng 10 năm tỷ lệ hưởng sẽ ít hơn. Còn nếu giảm số năm đóng xuống mà tỷ lệ hưởng vẫn giữ ở mức 45% thì công thức tính lương hưu đó quá “hào phóng”, không đảm bảo nguyên tắc đóng-hưởng.

Thực tế với tỷ lệ đóng và thời gian đóng như hiện nay mà có những trường hợp người lao động hưởng lương hưu không đủ sống, chỉ khoảng 1,3 triệu đồng/tháng.

Bên cạnh đó, theo một chuyên gia, Việt Nam có hệ thống bảo hiểm xã hội khá khác với các nước khi có sự liên thông giữa bảo hiểm xã hội bắt buộc và bảo hiểm xã hội tự nguyện. Nếu người lao động tham gia đóng BHXH nhưng chưa đủ số năm hưởng lương hưu thì có thể đóng “một cục” số tiền còn thiếu để được nhận lương hưu. Do đó, nguyên nhân người lao động nhận BHXH một lần không hoàn toàn là do thời gian để nhận lương hưu quá dài mà có thể người lao động muốn nhận luôn một cục để trang trải cuộc sống gia đình.

Để thu hút người lao động tham gia BHXH, ông Nguyễn Văn Định, Giảng viên khoa BHXH, Đại học Kinh tế Quốc dân, cho rằng phải tập trung vào nhóm đối tượng tham gia BHXH tự nguyện. Còn nhóm đối tượng tham gia BHXH bắt buộc thì phụ thuộc vào sự phát triển kinh tế. Kinh tế có tăng trưởng thì mới có nhiều doanh nghiệp thành lập, có phát sinh quan hệ lao động thì người lao động mới được đóng bảo hiểm.

Nói về phương thức mở rộng đối tượng tham gia BHXH tự nguyện, theo ông Định, cần phải tăng cường tiếp thị tới tận phường, xã, thôn bản để người dân hiểu và tham gia chương trình này. Hiện mô hình tổ chức của bảo hiểm xã hội còn nhiều bất cập, chỉ có mạng lưới cấp trung ương, tỉnh, thị trấn nhưng phường xã không có.

Trong khi đó, mạng lưới tư vấn của doanh nghiệp bảo hiểm thương mại đi đến tận các phường xã. Ông Định dẫn chứng: “Toàn ngành bảo hiểm xã hội hiện có 21.000 người nhưng riêng một doanh nghiệp bảo hiểm thương mại hiện có 35.000 đại lý”.

Song, nếu tăng số nhân viên BHXH xuống tận thôn bản sẽ làm phát sinh biên chế, đi ngược lại với chủ trương tinh giản biên chế mà Chính phủ đề ra.

Theo Phó thủ tướng Vương Đình Huệ, vấn đề của ngành bảo hiểm xã hội không chỉ một biện pháp đơn lẻ có thể làm được mà phải cải cách một cách toàn diện. Hơn nữa, cải cách này phải làm sớm vì càng để lâu thì những biện pháp đưa ra sẽ càng khốc liệt và người lao động sẽ khó thích ứng hơn. Do đó, cải cách BHXH trong thời gian tới sẽ tập trung vào bốn nhóm biện pháp chính: cải cách mở rộng diện bao phủ BHXH, thực hiện chính sách BHXH đa tầng, thiết kế chính sách đóng hưởng sao cho phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý của BHXH.