Thái Hà –
Chuyên mục ẩm thực trên tờ báo The New York Times vừa giới thiệu một cửa hiệu bánh mì Việt Nam ở khu Queens (New York, Mỹ) như một trong những nhà hàng có món ngon nhất ở thành phố có biệt danh “trái táo lớn”. Chỉ có điều, ông chủ cửa hiệu này có gốc gác không liên quan đến người Việt.
Chris Tang sinh ra ở New York. Cha mẹ anh là người gốc Hồng Kông và Quảng Đông. Hơn 10 năm trước, Tang làm việc cùng cha mẹ trong một xưởng làm mì và bánh bao bán cho các nhà hàng và cửa hàng tiện lợi. Khi Tang cùng vợ là Flora Liu quyết định ra làm ăn riêng, họ tính mở cửa hiệu làm bánh trứng kiểu Trung Quốc. Nhưng rồi với sự giúp đỡ từ một người bạn Việt Nam có tên gọi là Kim, vợ chồng Tang quyết định mở tiệm bánh mì. Bản thân Tang cũng thích bánh mì từ trước. Chị Kim sau đó còn dạy Tang mở bán thêm bún riêu cua ở nhà hàng Violet của anh.
Bánh mì ở quán của Tang khi mới bắt đầu chỉ có “thịt nguội”, thực chất là thịt heo xông khói, trong thực đơn ghi là salami kiểu Việt Nam, tờ The New York Times chú thích là nếu phát âm “thịt nguội” thì cố phát âm cho chuẩn, kẻo lại chệch sang “thịt người”. Sau đó, quán của anh đủ phong vị của chiếc bánh mì kiểu Việt: thịt xá xíu, nem nướng, chả lụa, chả cá Lã Vọng… giá bán trung bình 6,5 đô la Mỹ/ổ. Thế đấy, người Hoa tự hào có một nền văn hóa ẩm thực trù phú, nhưng vẫn có những người Hoa như Tang chọn cách khởi nghiệp bằng món ăn Việt Nam.
Tại New York còn nhiều chỗ bán bánh mì nữa, chẳng hạn như Baoguette, Momofuku, Ssam Bar ở khu Manhattan, Ba Xuyên, Tân Thành ở khu Brooklyn. Bánh mì trải rộng ở Bắc Mỹ: Bun Mee ở San Francisco, BONMi ở Washington D.C., bánh mì Bá Get ở Chicago, bánh mì Boys ở Toronto. Công ty Yum! Brands sở hữu các chuỗi thức ăn nhanh KFC, Taco Bell và Pizza Hut đã mở chuỗi Bánh Shop bắt đầu từ thành phố Dallas.
Bánh mì kiểu Việt Nam vươn rộng ra nhiều nơi. Ở Mexico City nổi bật những chiếc xe bán hàng lưu động màu đỏ vàng mang tên Ñham Ñham. Tại London có Kêu!, Bánhmì11, và kế bên nhà thờ thánh Paul nổi tiếng là Banh Mi Bay. Ở Thượng Hải có Mr.V, tại Singapore có bánh mì 888, và Tokyo có một nơi được gọi đơn giản chỉ là bánh mì Sandwich.
Bánh mì được người Pháp mang tới Việt Nam rồi được bồi đắp bởi thời gian để ra phong vị này ra sao chắc nhiều người đã biết. Bánh mì sang Mỹ theo dòng người di dân, phát triển cùng với sự bùng nổ dân số ở thung lũng Silicon, theo tác giả Andrew Lam đã viết một số cuốn sách về Việt Nam.
Năm 1980, một người đàn ông tên Bá và các con trai của ông đậu chiếc xe bán bánh mì lưu động bên ngoài một nhà máy sản xuất máy tính, nhắm đến khách hàng là những công nhân Việt Nam không đi được xa để mua đồ ăn trưa. Không mất nhiều thời gian để cho chiếc xe của ông Bá trở thành quen thuộc với những công nhân người Mỹ cũng như các sinh viên địa phương.
Năm 1983, Chieu và Henry, con trai ông Bá chuyển sự thành công này thành nhà hàng Lee Bros, sau đó phát triển thành Foodservices Inc. Ngày nay họ có hệ thống hơn 500 xe lưu động bán khắp vùng bắc bang California. Bên cạnh đó, họ còn hệ thống fast food Lee’s Sandwiches bán bánh mì từ bờ Tây sang bờ Đông nước Mỹ.
Cathy Chaplin, tác giả cuốn Food Lover’s Guide to Los Angeles một lần viết trên blog: “Nếu đổi cửa hàng McDonald’s trên thế giới thành một cửa hàng Lee’s Sandwiches, thế giới sẽ trở thành nơi đáng sống hơn”. Một lời ngợi ca vô giá. Ngày ông Bá qua đời, tờ San Jose Mercury News viết về ông trên mục hương niệm (Obituary), gọi ông là “Ray Kroc của bánh mì Việt Nam”. Ray Kroc là phù thủy đã biến McDonald’s thành một trong những thương hiệu lớn nhất thế giới.
Cây viết Andrea Nguyen, chủ trang blog Viet World Kitchen chuyên khám phá về ẩm thực Việt Nam cũng như châu Á nhận xét: “Bánh mì là sự lai ghép hoàn hảo giữa ẩm thực châu Á với ẩm thực phương Tây. Nó lan rộng được nhờ hai thuộc tính căn bản: sự thân thuộc và sự dễ thích nghi”. Thân thuộc nghĩa là bấy nhiêu vật liệu tạo ra chiếc bánh mì Việt đều quen thuộc, chẳng có gì huyền bí cả. Dễ thích nghi là ở đâu, ta cũng có thể gia giảm những thứ phía trong vỏ bánh, người Ấn Độ có thể đưa cà ri vào đó, tại sao không? Andrea Nguyen xuất bản cuốn The Bánh Mì Handbook: Recipes for Crazy-Delicious Vietnamese Sandwiches được đài phát thanh Mỹ chọn vào một trong những cuốn sách hay nhất về ẩm thực năm 2014.
Pauline Nguyen, chủ Red Lantern (Đèn lồng đỏ), nhà hàng Việt Nam hàng đầu ở Sydney (Úc) xem sự thu hút của bánh mì nằm ở hương vị tinh tế của nó. “Một sự cân bằng hoàn hảo giữa sự tươi mát của rau, hơi cay của ớt, mùi ngậy của pâté, thịt và mayonnaise. Bánh mì Pháp với jambon, phô mai và dưa chuột muối làm sao so lại bằng”.
Rẻ là yếu tố thu hút khách của bánh mì, theo Minh Tsai, Tổng giám đốc của nhà hàng Hodo Soy chuyên bán đồ ăn từ đậu nành. Ông nói người Mỹ luôn xem thức ăn Việt Nam là rẻ, và phở cũng vì lý do này mà trở nên đại chúng ở khắp nước Mỹ. “Không đồ ăn nào rẻ như bánh mì, tôi sống với bánh mì từ tiểu học, những đứa trẻ như tôi còn phụ giúp gia đình làm bánh mì sau giờ học”, Steve Do, một người lớn lên ở Mỹ, thành đạt trong ngành bất động sản cho biết. Cũng nhờ những người Việt kiều như Steve Do, bánh mì Việt trở thành món ăn quốc tế.
