Ai chọn sách cho người trẻ?

NGUYỄN TỊNH THẠCH –

Một hạng mục đáng chú ý trong giải thưởng Sách hay 2016 (do Viện Nghiên cứu phát triển giáo dục và Quỹ văn hóa Phan Châu Trinh tổ chức) đó là giải Người trẻ chọn sách cho người trẻ. Hạng mục này, như một câu trả lời chính đáng trước những ý kiến phê phán nhiều năm qua, rằng đây là một giải thưởng già cỗi.

Một buổi trao đổi về sách tại Nhã Nam Thư quán.

Nó cũng là một sự khẳng định chắc chắn và hợp lý từ trong thực tế: giữa thị trường sách mênh mông này, chỉ người trẻ mới có thể dễ “tìm thấy nhau” qua những cuốn sách. Trên thực tế thị hiếu người đọc trẻ gần đây, có thể thấy, họ bỏ ngoài tai những lời giáo điều khó chịu, cũng như dần dần ít quan tâm hơn đến các kênh truyền thông chính thống như báo chí, các nhà phê bình lớn tuổi, những cây bút bình luận, mà hơn ai hết, chính họ chủ động tạo ra các không gian để chia sẻ, chuyện trò và từ đó tìm thấy những gì cần thiết cho mình.

Ban tổ chức giải Sách hay 2016 đã mời các câu lạc bộ sách như thế để nhờ họ chọn ra những cuốn sách đáng đọc. Một ý hướng tích cực – trao cho các nhóm này quyền thẩm định và tiến cử, dù thang đánh giá có thể có những độ chỏi nào đó.

Trong số những nhóm được Sách hay 2016 chọn, có thể thấy Kafka bookstore. Đây là một nhà sách nhỏ được người trẻ mê sách Sài Gòn biết đến thời gian gần đây. Nguyễn Hoàng Liên, cô chủ nhà sách là dân kiến trúc, mê sách mà lập nên. Những ngày còn đặt ở trong con hẻm nhỏ đường Kỳ Đồng, quận 3, TPHCM, Liên cùng bạn bè đã gầy dựng một không gian bán sách “có gu”. Vì mặt bằng nhỏ, nên cô chủ chỉ chọn những sách giá trị để bày bán. Không gian bán sách cũng là không gian trao đổi, có góc riêng cho người mê sách ngồi lại đọc. Cô chủ quán sách còn nuôi ý định làm một thư viện để mọi người có thể đến đọc miễn phí. Ngoài ra, cách giới thiệu sách của Kafka cũng khá thú vị: chính chủ quán sẽ đọc và viết giới thiệu (review) những cuốn sách hay trên trang web của quán.

Vài ba năm trời, Kafka đã tạo dựng được một cộng đồng nhỏ. Khi dời về 54/2 Nguyễn Cư Trinh, quận 1, Kafka có không gian quán cơi nới hơn, với hai gian nhà vừa bán sách, bán cà phê và phụ kiện cho dân đọc sách, lại vừa tổ chức được không gian để độc giả trẻ đến nói chuyện về sách một cách nhẹ nhàng, tự nhiên nhất.

Booknest (Sài Gòn Tiếp Thị có bài Không gian cũ cho người yêu sách ra ngày 12-7-2015 đề cập đến nhà sách này) cũng là một nhóm có mô hình hoạt động tương tự. Ban đầu tiệm sách nhỏ đặt tại khu chung cư Miếu Nổi cũng từng là địa chỉ của những người yêu sách, đặc biệt là sách cũ, tìm đến. Những buổi nói chuyện, trao đổi về kỹ năng viết tản văn, chia sẻ về những cuốn sách mới… diễn ra thường xuyên. Nhưng đã có một số xáo trộn nào đó khiến Booknest tạm ngưng hoạt động. Khi tiệm sách ngưng hoạt động, thì những giá trị không gian mà tiệm sách này tạo được, là một cộng đồng người đọc trẻ đã từng ngồi lại, từng chuyện trò, viết lách và có thể cùng nhau chọn sách để tiến cử cho một giải thưởng, giúp cho độc giả trẻ tìm thấy mình trong đó.

Dự án Trạm đọc (trang tramdoc.vn) thuộc Trung tâm hợp tác trí tuệ Việt Nam (VICC) gần đây cũng gây chú ý với người đọc trẻ bởi những hoạt động phong phú và hiệu quả trong việc mở một diễn đàn đọc sách, giới thiệu sách. Có thể nhận thấy ý hướng tốt đẹp thông qua lời giới thiệu về dự án: “Rất nhiều người trong chúng ta muốn đọc sách nhưng không biết phải làm thế nào. Phải bắt đầu đọc từ đâu? Nên đọc những gì, cần đọc những gì? Đọc như thế nào, đọc xong rồi thì sao? Áp dụng vào cuộc sống như thế nào?”. Những câu hỏi này tưởng chừng như rất đơn giản và mang tính cá nhân nhưng để có một đáp án thực sự hiệu quả có lẽ không chỉ cần sự rèn luyện ở mỗi cá nhân mà còn cần cả sự chung tay hành động của cả cộng đồng.

Giữa hàng ngàn cuốn sách được xuất bản mỗi năm, mục tiêu của tramdoc.vn là trở thành một chuyên trang hàng đầu Việt Nam về đánh giá, xếp hạng sách, giúp khuyến khích, định hướng các bạn trẻ Việt Nam đọc những cuốn sách hay, ý nghĩa.

Trên tramdoc.vn, một người mê đọc sách có thể tìm thấy cách tổ chức thông tin sách, phân luồng những sách hay, trao đổi quanh những sách có dư luận và cách bình chọn sách hàng tháng khá cởi mở, phong phú, sinh động. Điều này, trước đây, nhóm Bookaholic đã làm, nhưng sự bài bản chuyên nghiệp và không khí diễn đàn, thì hiện nay, nhóm Trạm đọc đang là một hiện tượng mới được những “mọt sách” và người đọc trẻ chú ý.

Đại diện Trạm đọc, Kafka, Booknest, Bookaholic… khi đứng tên trong một giải thưởng Sách hay 2016 với tư cách tiến cử, họ đang cho thấy quyền năng của những nhóm nhỏ trong sinh hoạt sách vở. Có thể tính chuyên môn còn hạn chế, độ thuyết phục của những sách được đề xuất còn chưa cao, nhưng thừa nhận một xu thế truyền thông và chọn lọc thông tin, sinh hoạt văn hóa đọc mới, vượt qua những giới hạn truyền thống.

Công nghệ cũng góp một tay trong việc đem lại điều đó. Có thể chấp nhận sự sớm nở tối tàn của những nhóm diễn đàn thế này, song, điều đáng nói nhất, đó chính là người trẻ mới có thể gặp gỡ, sẻ chia và cất tiếng nói về thị hiếu, quan niệm và lý lẽ lựa chọn của mình trong việc chọn ra những món ăn tinh thần cho mình.

[box] Kết quả giải Sách hay 2016

Hạng mục sách nghiên cứu trao cho hai cuốn Văn minh vật chất của người Việt (Phan Cẩm Thượng, NXB Tri Thức) và Hiện tượng con người (Pierre Teilhard de Chardin, Đặng Xuân Thảo dịch, NXB Tri Thức).
Hạng mục sách giáo dục trao cho Những ghi chép về quyền tự do lựa chọn (Nguyễn Văn Trọng, DT Books & NXB Tri Thức) và Sự ra đời trí khôn ở trẻ em (Jean Piaget, Hoàng Hưng dịch, NXB Tri Thức).
Hạng mục sách kinh tế trao cho Cú sốc thời gian và kinh tế Việt Nam (Trần Văn Thọ, NXB Tri Thức) và Hiểu nghèo thoát nghèo – Cách mạng tư duy để thoát nghèo trên thế giới (Abhijit V.Banerjee & Esther Duflo do Nguyễn Lê Bảo Ngọc dịch, NXB Trẻ).
Hạng mục sách quản trị trao cho Một đời thương thuyết (Phan Văn Trường, NXB Trẻ) và Con đường đi đến thành công bằng sự tử tế (Inamori Kazuo, do Nguyễn Đỗ An Nhiên dịch, NXB Trẻ).
Hạng mục sách thiếu nhi trao cho bộ sách Đồ thông minh ngốc xít, Cổ tích mới, Cô gái lơ lửng (Nguyên Hương, NXB Trẻ), Chuyện con ốc sên muốn biết vì sao nó chậm chạp (Luis Sepulveda, Bảo Chân dịch, Nhã Nam & NXB Hội Nhà Văn).
Hạng mục sách văn học trao cho Cõi người rung chuông tận thế (Hồ Anh Thái, NXB Trẻ) và Lâu đài (Kafka, Trương Đăng Dung dịch, NXB Văn Học).
Hạng mục sách phát hiện mới trao cho những cuốn Những thiếu thời lơ lửng (Hạnh Nguyên, Quảng Văn Books & NXB Văn Học), Cuộc cách mạng một cọng rơm (Masanobu Fukuoka; nhóm XanhShop dịch, NXB Tổng hợp TPHCM & Phoenix Books) và Bí ẩn nữ tính (Betty Friedan, Nguyễn Vân Hà dịch, NXB Hồng Đức & Đại học Hoa Sen).
Đặc biệt, giải Sách hay 2016 có thêm hạng mục giải Người trẻ chọn sách cho người trẻ (gồm đại diện các cộng đồng Sách hay, nhà sách Booknest, Kafka, Trạm đọc, Bookaholic) đã tiến cử sáu cuốn: Walden – một mình sống trong rừng (Henry David Thoreau, do Hiếu Tân dịch, NXB Tri Thức), Bắt trẻ đồng xanh của Jerome David Salinger (Phùng Khánh dịch, NXB Văn Học & Nhã Nam), Cuộc cách mạng một cọng rơm của Masanobu Fukuoka (Nhóm XanhShop dịch, NXB Tổng hợp TPHCM & Phoenix Books), Khuyến học của Fukuzawa Yukichi (Phạm Hữu Lợi dịch, NXB Thế Giới & Nhã Nam), Tinh thần tự lực: Những tấm gương về phẩm hạnh và lòng kiên trì của Samuel Smiles (Phạm Viêm Phương & Thư Trung dịch, NXB Hồng Đức & ĐH Hoa Sen) và Tôi tự học của Nguyễn Duy Cần (NXB Trẻ ấn hành).[/box]