Trúc Diễm –
Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội đang xây dựng dự thảo sửa đổi Bộ luật Lao động 2012 theo hướng tăng tuổi nghỉ hưu cho người lao động. Theo đó, tuổi nghỉ hưu của nam và nữ sẽ được điều chỉnh lên 62 và 60 tuổi, từ mức 60 và 55 tuổi hiện nay. Có người cho rằng tăng tuổi nghỉ hưu sẽ dẫn tới tình trạng thất nghiệp ở giới trẻ, vốn đã ở mức rất cao hiện nay. Sài Gòn Tiếp Thị đã có buổi trao đổi với ông Nuno Meira Simoes Cunha, chuyên gia về an sinh xã hội của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), về vấn đề này.
Sài Gòn Tiếp Thị: Nhiều người quan ngại rằng người cao tuổi càng ở lại làm việc lâu hơn sẽ khiến người lao động trẻ tuổi bị mất cơ hội việc làm. Vậy ông nghĩ gì về điều này?
Ông Nuno Meira Simoes Cunha: Bạn không thể giải quyết vấn đề thị trường lao động bằng một hệ thống hưu trí. Bạn không thể sử dụng hệ thống hưu trí để giải quyết thặng dư lao động tạm thời hoặc một cái gì đó tương tự vì điều đó trước sau sẽ giết chết cả hệ thống. Chắc bạn cũng đã thấy điều này xảy ra ở nhiều nơi trên thế giới.
Nếu bạn cố gắng giải quyết các vấn đề thị trường lao động bằng cách cho phép mọi người nghỉ hưu sớm thì chắc chắn bạn sẽ phải trả tiền cho điều đó. Và bạn cũng không thể chắc chắn rằng nếu bạn cho người già nghỉ hưu sớm thì những người khác sẽ có thể thay thế được họ.
Trên thực tế, có nhiều khả năng xảy ra tình trạng khi người già có thu nhập cao hơn, họ có xu hướng chi tiêu nhiều hơn, con cái của họ cũng có thể chi tiêu nhiều hơn, và điều đó có thể tạo ra nhiều việc làm hơn.
Nếu đất nước của bạn gặp vấn đề về việc làm cho thanh niên thì trước hết nước bạn cần giải quyết vấn đề đó bằng các chương trình giáo dục cho thanh niên và chuyển giao kỹ năng cho thanh niên. Đừng cố giải quyết nó bằng hệ thống hưu trí vì cách giải quyết đó quá gián tiếp và tốn chi phí.
Mặt khác, nền kinh tế cần một số lượng lao động nhất định. Mọi người thường cho rằng nếu những người cao tuổi cứ tiếp tục làm việc thì những người trẻ tuổi sẽ không thể gia nhập lực lượng lao động. Nhưng nếu suy nghĩ như vậy thì hệ thống lao động sẽ rất tĩnh. Lao động không phải là một mặt hàng cố định.
Một nghiên cứu gần đây của OECD (Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế) về thái độ của người hưởng hưu trí cho thấy rằng tất cả mọi người đều hào hứng đối với chế độ nghỉ hưu trong hai năm đầu. Sau đó, sự hào hứng của họ giảm đi bởi vì sau khi họ đã làm tất cả mọi thứ họ muốn (du lịch, hưởng thụ…) thì quỹ tài chính của họ sẽ thu hẹp lại và họ bắt đầu cảm thấy buồn chán.
Nếu bạn ở nhà, bạn có thể không tìm thấy cùng một bối cảnh xã hội, không có cùng cảm nhận về sự đóng góp cho xã hội và không cảm thấy bạn là một phần của xã hội. Đó là những gì tôi nhìn thấy ở nhiều xã hội, nơi cấu trúc gia đình ngày càng có xu hướng co lại. Rất nhiều người cao tuổi sống một mình. Vì vậy, họ muốn ở trong một môi trường làm việc nơi họ được coi là có ích.
Theo kinh nghiệm của ông, các quốc gia khác đã làm gì để tránh những tác động tiêu cực đối với nền kinh tế từ việc tăng tuổi nghỉ hưu?
– Tôi không thấy bằng chứng nào cho giả định rằng tuổi nghỉ hưu ngày càng tăng sẽ càng có những tác động xấu đến nền kinh tế. Tôi cũng không nghĩ rằng người lao động cao tuổi hơn thì sẽ có năng suất lao động thấp hơn. Bạn có thể chuyển họ sang các vị trí khác nhau nhưng hãy nhìn vào vấn đề theo cách này: làm thế nào những người trẻ tuổi được đào tạo nếu không có những người có kinh nghiệm và nếu những người có kinh nghiệm không chia sẻ kinh nghiệm với những người trẻ tuổi? Bạn nên chuyển những người lao động lớn tuổi đến những nơi họ có thể chia sẻ kiến thức của họ, những nơi mà kinh nghiệm của họ có thể mang lại lợi ích cho người khác.
Nhiều ý kiến cho rằng, một trong những nguyên nhân để tăng tuổi nghỉ hưu là để tránh nguy cơ vỡ quỹ BHXH. Xin ông chia sẻ kinh nghiệm quốc tế trong việc cân đối quỹ bảo hiểm xã hội?
– Mỗi quốc gia có các biện pháp riêng của mình, và nâng cao tuổi nghỉ hưu là một trong những biện pháp phổ biến. Chúng tôi nghĩ rằng giảm mức độ lợi ích cũng là một cách để ổn định hệ thống trong việc giải quyết các thách thức già hóa dân số.
Có ba cách để cân bằng quỹ: (i) tăng tỷ lệ đóng góp hoặc thuế, (ii) giảm lợi ích, và (iii) tăng tuổi nghỉ hưu.
Nói chung, tăng tuổi nghỉ hưu không phải là một giải pháp dễ thực hiện. Nhưng giải pháp này vẫn dễ hơn việc giảm các mức trợ cấp, bởi vì mọi người không nhất thiết nhìn thấy thu nhập của họ giảm đáng kể và những gì họ biết là họ phải làm việc thêm một hoặc hai năm nữa. Và nếu bạn được thông báo trước 10 năm thì bạn sẽ luôn sẵn sàng cho việc đó. Tôi nghĩ rằng đó là biện pháp tốt hơn.
Xu hướng tăng tuổi nghỉ hưu trên thế giới diễn ra như thế nào và Việt Nam nên học hỏi gì từ các nước, thưa ông?
Những gì Việt Nam nên học từ các nước khác là không nước nào thích phương án tăng tuổi nghỉ hưu. Vì vậy, Việt Nam phải thực hiện việc này một cách từ từ. Hầu hết các quốc gia đều có kế hoạch tăng tuổi nghỉ hưu trong nhiều năm, và phải thống nhất về nhóm tuổi được áp dụng. Ví dụ, chỉ áp dụng cho những người sinh từ một năm nhất định, hoặc áp dụng với những người mới tham gia lực lượng lao động. Bạn đừng đợi đến khi họ sắp về hưu mới thông báo rằng họ cần làm thêm một vài năm nữa.
Tuy nhiên, tỷ lệ đóng góp hiện tại 22% của chủ sử dụng lao động là quá cao và các doanh nghiệp phàn nàn tỷ lệ này khiến họ kém khả năng cạnh tranh. Ông bình luận gì về điều này?
Về cơ bản, tỷ lệ đóng góp của bạn đang ở mức của một nước công nghiệp hóa, nhưng điều đó không có ý nghĩa gì nhiều đối với những người sử dụng lao động. Về nguyên tắc, chi phí lao động là cố định ở tất cả các quốc gia. Vì vậy, những gì nên đàm phán chính là chi phí của người lao động đối với người sử dụng lao động. Một phần của tổng chi phí chính là đóng góp an sinh xã hội. Nếu đóng góp bảo hiểm xã hội thấp, tiền lương sẽ cao hơn. Trái lại, nếu mức lương thấp thì mức đóng góp có thể cao hơn.
Xin cảm ơn ông!
